De wetswijziging van Pia Dijkstra klopt niet met ontwikkelingen in voorlichting en gespreksvoering. Als wetgeving dwingend moet zijn, laat de overheid dan beginnen met het invoeren van een verplicht persoonscertificaat voor donatie-gespreksvaardigheden. Mensen op wachtlijsten en burgers die hun gewetensvrijheid willen behouden, zijn hier allebei mee geholpen.

Als ik een antwoord nodig heb van iemand, heb ik daarop de grootste kans als ik maximaal één vraag tegelijk stel. Voordat iets vraag, moet ik eigenlijk eerst verschillende keren iets geven. Als ik een “ja” nodig heb, moet ik eerst de erkenning overbrengen dat de ander het recht heeft “nee” te zeggen, te twijfelen, eerst meer te willen weten of niet na te willen denken over het onderwerp, in dit geval het eigen overlijden. Deze wetmatigheden gelden in een gesprek, maar nog eens te meer in een donorcampagne.

Waarden

Het is belangrijk om mensen niet aan te spreken op het geweten, een sociale norm, moreel gewenst gedrag, maar op hun eigen waarden en behoeften. Uit verschillende wetenschappelijke hoeken is bekend dat een directieve, moraliserende of zelfs dwingende manier van overtuigen niet werkt. Dit is aangetoond vanuit de sociale psychologie (Naomi Ellemers) en was eerder al bekend uit de motivational interviewing (dr William R. Miller), mediation (Robert A. Baruch Bush en Joseph P. Folger) en uit de boeken van Dale Carnegie (How to Win Friends and Influence People, 1936). Toen de Wet op de Orgaandonatie ontstond, begin jaren ’90, was veel hiervan nog niet zo bekend. Aan al deze waardevolle inzichten ter voorkoming van betutteling heeft het jarenlang ontbroken in de donorcampagnes, die teveel zijn bedacht vanuit de “ja” zeggers. Aan dit alles ontbreekt het nu opnieuw in het wetsvoorstel. Hierin is zelfs de vrijheid van gedachte, het recht om te mogen twijfelen, opgeofferd. Het wetsvoorstel dwingt burgers tot kiezen, anders noteert de overheid de veronderstelde toestemming: “geen bezwaar”.

Bevoogdend

Bijvoorbeeld brieven voor donorwerving kunnen veel professioneler en effectiever. In mei 2016 stuurde de minister een herinneringsbrief aan 18-jarigen, met hierin de volgende passage: “Een paar weken geleden heb je een brief met een donorformulier ontvangen. Ik vroeg je toen om te kiezen of je orgaandonor wilt zijn. Helaas heb je je nog niet geregistreerd.” Gezien vanuit de afzender lijkt dit prima, maar voor een 18-jarige klinkt dit hetzelfde als “wat jammer dat je je kamer niet hebt opgeruimd”. Ook al is dit nog zo terecht, er zijn betere methoden om iemand te motiveren. Zuiverder en effectiever zou zijn: “Onlangs heb ik je een brief gestuurd met een donorformulier. Hopelijk is heb je deze ontvangen. Graag wil ik je nog eens attenderen op mijn brief, maar je keuze is helemaal aan jou.” Oplossingen door en voor twijfelaars zijn effectiever dan afzendergestuurde donorregistratie.

Wettelijk

Het komt er pas ècht op aan tijdens de wettelijk verplichte donatievraag in het ziekenhuis. 66% van de nabestaanden weigert orgaandonatie. Het gesprek hiervoor gebeurt niet altijd met de juiste voorbereiding, het vereiste inlevingsvermogen en een respectvolle bejegening. Dat blijkt uit een proefschrift uit 2016 van Jack de Groot aan Radboud Universiteit Nijmegen. De inzet van getrainde donatiefunctionarissen leidt tot 46% à 66% meer toestemming door nabestaanden. Een onderzoek hiernaar is gepubliceerd door Nichon Jansen van de Nederlandse Transplantatiestichting, in 2011 in Transplant International.

Bij een pilot in 2014 steeg de toestemming door nabestaanden met 70% nadat artsen een oefengesprekje van 5 à 10 minuten hadden met een neuropsycholoog. Na een training “Communicatie rond Donatie” steeg de toestemming door nabestaanden 5,1%. Een kansrijk gegeven is dat met dit alles nog weinig is gedaan. Bijna de helft van de topziekenhuizen moet de training nog implementeren.

In plaats van dwingende wetgeving voor alle twijfelaars, kan de wetgever de gesprekken optimaliseren met een verplichte persoonsgebonden certificering “Gesprekscompetenties orgaandonatie” voor artsen die de wettelijk verplichte vraag moeten stellen aan nabestaanden. Elders gebruikt de overheid zo’n verplicht persoonscertificaat in de Arbeidsomstandighedenregeling, in dat geval voor asbestverwijdering. Een diploma geldt levenslang, maar een persoonscertificaat vraagt periodieke toetsing. Dit is effectiever. De overheid heeft hiermee al ervaring opgebouwd op basis van het wereldwijde normblad NEN-EN-ISO/IEC 17024.

Innovatie

Sinds Pia Dijkstra haar wetsvoorstel indiende, staat de innovatie stil. Bijvoorbeeld de Tweede Kamer heeft haar jaarlijkse “algemeen overleg orgaandonatie” al sinds 12 maart 2015 niet meer gehouden. De wijziging van de donorwet gaat ten koste van de creativiteit en innovatie.

Abele Reitsma

Ook gepubliceerd als:

Train arts en bereik meer. Abele Reitsma. Nederlands Dagblad 9 februari 2018 bladzijde 11.
https://www.nd.nl/nieuws/opinie/training-stelt-artsen-in-staat-om-in-gesprekken.2931228.lynkx